5. อุปฺปาทสํยุตฺตวณฺณนา

[312-321] อุปฺปาทสํยุตฺเต สพฺพํ ปากฏเมวฯ

อุปฺปาทสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กิเลสสํยุตฺตวณฺณนา

[322-331] กิเลสสํยุตฺเต จิตฺตสฺเสโส อุปกฺกิเลโสติ กตรจิตฺตสฺส? จตุภูมกจิตฺตสฺสฯ เตภูมกจิตฺตสฺส ตาว โหตุ, โลกุตฺตรสฺส กถํ อุปกฺกิเลโส โหตีติ? อุปฺปตฺตินิวารณโตฯ โส หิ ตสฺส อุปฺปชฺชิตุํ อปฺปทาเนน อุปกฺกิเลโสติ เวทิตพฺโพฯ เนกฺขมฺมนินฺนนฺติ นวโลกุตฺตรธมฺมนินฺนํฯ จิตฺตนฺติ สมถวิปสฺสนาจิตฺตํฯ อภิญฺญา สจฺฉิกรณีเยสุ ธมฺเมสูติ ปจฺจเวกฺขณญาเณน อภิชานิตฺวา สจฺฉิกาตพฺเพสุ ฉฬภิญฺญาธมฺเมสุ, เอกํ ธมฺมํ วา คณฺหนฺเตน เนกฺขมฺมนฺติ คเหตพฺพํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

กิเลสสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สาริปุตฺตสํยุตฺตํ

1-9. วิเวกชสุตฺตาทิวณฺณนา

[332-340] สาริปุตฺตสํยุตฺตสฺส ปฐเม น เอวํ โหตีติ อหงฺการมมงฺการานํ ปหีนตฺตา เอวํ น โหติฯ ทุติยาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ปฐมาทีนิฯ

10. สุจิมุขีสุตฺตวณฺณนา

[341] ทสเม สุจิมุขีติ เอวํนามิกาฯ อุปสงฺกมีติ เถรํ อภิรูปํ ทสฺสนียํ สุวณฺณวณฺณํ สมนฺตปาสาทิกํ ทิสฺวา ‘‘อิมินา สทฺธิํ ปริหาสํ กริสฺสามี’’ติ อุปสงฺกมิฯ อถ เถเรน ตสฺมิํ วจเน ปฏิกฺขิตฺเต ‘‘อิทานิสฺส วาทํ อาโรเปสฺสามี’’ติ มญฺญมานา เตน หิ, สมณ, อุพฺภมุโข ภุญฺชสีติ อาหฯ ทิสามุโขติ จตุทฺทิสามุโข, จตสฺโส ทิสา โอโลเกนฺโตติ อตฺโถฯ วิทิสามุโขติ จตสฺโส วิทิสา โอโลเกนฺโตฯ

วตฺถุวิชฺชาติรจฺฉานวิชฺชายาติ วตฺถุวิชฺชาสงฺขาตาย ติรจฺฉานวิชฺชายฯ วตฺถุวิชฺชา นาม ลาพุวตฺถุ-กุมฺภณฺฑวตฺถุ-มูลกวตฺถุ-อาทีนํ วตฺถูนํ ผลสมฺปตฺติการณกาลชานนุปาโยฯ มิจฺฉาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปนฺตีติ เตเนว วตฺถุวิชฺชาติรจฺฉานวิชฺชาสงฺขาเตน มิจฺฉาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปนฺติ, เตสํ วตฺถูนํ สมฺปาทเนน ปสนฺเนหิ มนุสฺเสหิ ทินฺเน ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺตา ชีวนฺตีติ อตฺโถฯ อโธมุขาติ วตฺถุํ โอโลเกตฺวา ภุญฺชมานวเสน อโธมุขา ภุญฺชนฺติ นามฯ เอวํ สพฺพตฺถ โยชนา กาตพฺพาฯ อปิ เจตฺถ นกฺขตฺตวิชฺชาติ ‘‘อชฺช อิมํ นกฺขตฺตํ อิมินา นกฺขตฺเตน คนฺตพฺพํ, อิมินา อิทญฺจิทญฺจ กาตพฺพ’’นฺติ เอวํ ชานนวิชฺชาฯ ทูเตยฺยนฺติ ทูตกมฺมํ, เตสํ เตสํ สาสนํ คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ คมนํฯ ปหิณคมนนฺติ เอกคามสฺมิํเยว เอกกุลสฺส สาสเนน อญฺญกุลํ อุปสงฺกมนํฯ องฺควิชฺชาติ อิตฺถิลกฺขณปุริสลกฺขณวเสน องฺคสมฺปตฺติํ ญตฺวา ‘‘ตาย องฺคสมฺปตฺติยา อิทํ นาม ลพฺภตี’’ติ เอวํ ชานนวิชฺชาฯ วิทิสามุขาติ องฺควิชฺชา หิ ตํ ตํ สรีรโกฏฺฐาสํ อารพฺภ ปวตฺตตฺตา วิทิสาย ปวตฺตา นาม, ตสฺมา ตาย วิชฺชาย ชีวิกํ กปฺเปตฺวา ภุญฺชนฺตา วิทิสามุขา ภุญฺชนฺติ นามฯ เอวมาโรเจสีติ ‘‘ธมฺมิกํ สมณา’’ติอาทีนิ วทมานา สาสนสฺส นิยฺยานิกํ คุณํ กเถสิฯ ตญฺจ ปริพฺพาชิกาย กถํ สุตฺวา ปญฺจมตฺตานิ กุลสตานิ สาสเน โอตริํสูติฯ

สาริปุตฺตสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. นาคสํยุตฺตํ

1. สุทฺธิกสุตฺตวณฺณนา

[342] นาคสํยุตฺเต อณฺฑชาติ อณฺเฑ ชาตาฯ ชลาพุชาติ วตฺถิโกเส ชาตาฯ สํเสทชาติ สํเสเท ชาตาฯ โอปปาติกาติ อุปปติตฺวา วิย ชาตาฯ อิทญฺจ ปน สุตฺตํ อฏฺฐุปฺปตฺติยา วุตฺตํฯ ภิกฺขูนญฺหิ ‘‘กติ นุ โข นาคโยนิโย’’ติ กถา อุทปาทิฯ อถ ภควา ปุคฺคลานํ นาคโยนีหิ อุทฺธรณตฺถํ นาคโยนิโย อาวิกโรนฺโต อิมํ สุตฺตมาหฯ

2-50. ปณีตตรสุตฺตาทิวณฺณนา

[343-391] ทุติยาทีสุ โวสฺสฏฺฐกายาติ อหิตุณฺฑิกปริพุทฺธํ อคเณตฺวา วิสฺสฏฺฐกายาฯ ทฺวยการิโนติ ทุวิธการิโน, กุสลากุสลการิโนติ อตฺโถฯ สจชฺช มยนฺติ สเจ อชฺช มยํฯ สหพฺยตํ อุปปชฺชตีติ สหภาวํ อาปชฺชติฯ ตตฺรสฺส อกุสลํ อุปปตฺติยา ปจฺจโย โหติ, กุสลํ อุปปนฺนานํ สมฺปตฺติยาฯ อนฺนนฺติ ขาทนียโภชนียํฯ ปานนฺติ ยํกิญฺจิ ปานกํฯ วตฺถนฺติ นิวาสนปารุปนํฯ ยานนฺติ ฉตฺตุปาหนํ อาทิํ กตฺวา ยํกิญฺจิ คมนปจฺจยํฯ มาลนฺติ ยํกิญฺจิ สุมนมาลาทิปุปฺผํฯ คนฺธนฺติ ยํกิญฺจิ จนฺทนาทิคนฺธํฯ วิเลปนนฺติ ยํกิญฺจิ ฉวิราคกรณํฯ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยนฺติ มญฺจปีฐาทิเสยฺยํ เอกภูมิกาทิอาวสถํ วฏฺฏิเตลาทิปทีปูปกรณญฺจ เทตีติ อตฺโถฯ เตสญฺหิ ทีฆายุกตาย จ วณฺณวนฺตตาย จ สุขพหุลตาย จ ปตฺถนํ กตฺวา อิมํ ทสวิธํ ทานวตฺถุํ ทตฺวา ตํ สมฺปตฺติํ อนุภวิตุํ ตตฺถ นิพฺพตฺตนฺติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

นาคสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ